Khi cả lớp đều là học sinh giỏi: Niềm tự hào hay nỗi lo ngầm trong giáo dục?

Những ngày cuối năm học, mạng xã hội lại rộn ràng những bức ảnh chụp giấy khen, phần thưởng được các bậc phụ huynh chia sẻ đầy tự hào. Không khó để bắt gặp những dòng trạng thái hạnh phúc như “Con được học sinh giỏi năm thứ 5 liên tiếp!”, hay “Cả năm cố gắng xứng đáng với tờ giấy khen danh dự này!”. Không ai cấm việc phụ huynh khoe thành tích của con, bởi lẽ, thành công của con cái là niềm vui, là sự hãnh diện rất đỗi chính đáng của các bậc cha mẹ.

Có người gọi đây là "mùa khoe con", "mùa giấy khen", cũng là điều dễ hiểu. Tuy nhiên, giữa muôn vàn tấm giấy khen vàng óng, cũng có không ít người bắt đầu đặt câu hỏi: "Liệu những tấm giấy khen ấy có phản ánh đúng năng lực thật sự của học sinh hay chỉ là cuộc chạy đua thành tích?"

Một phụ huynh nọ đã chia sẻ một câu chuyện “giật mình” trên mạng xã hội. Chị hỏi cậu con trai đang học lớp 12 rằng năm nay lớp có bao nhiêu học sinh đạt loại tiên tiến. Cậu bé ngơ ngác đáp: “Không có ai mẹ ơi!”. Người mẹ ban đầu sửng sốt, cho rằng lớp học chắc quá tệ, vì khi chị còn đi học, dù lớp không giỏi đều nhưng cũng có đến vài bạn đạt tiên tiến, vài bạn trung bình, chứ không ai không có gì cả. Nhưng con trai chị tiếp lời khiến chị đứng hình: “Lớp con không có học sinh tiên tiến hay trung bình gì hết, tất cả 37 đứa đều là học sinh giỏi”. 

Chị cười trừ, hỏi tiếp: “Vậy có phân loại giỏi khá, giỏi trung bình, giỏi xuất sắc gì không? Chứ mẹ thấy bây giờ tụi bay như siêu nhân hết rồi!”. Đằng sau nụ cười ấy là sự hoài nghi – điểm số cao ngất liệu có phản ánh đúng thực lực, hay chỉ là những con số "đẹp" trên giấy?

Câu chuyện trên không phải là cá biệt. Nó nhận được hàng nghìn lượt chia sẻ, bình luận. Đáng chú ý là trong số đó có rất nhiều ý kiến đến từ các thầy cô giáo. Một bộ phận lớn bày tỏ sự lo ngại về thực trạng "đồng loạt giỏi", "thiếu thực chất", thậm chí có người còn gọi đây là “hội chứng siêu nhân”.

Tình trạng này không chỉ là cảm nhận cá nhân. Theo thống kê từ Sở Giáo dục và Đào tạo TP.HCM năm học 2021–2022, tỷ lệ học sinh lớp 12 đạt học lực giỏi lên đến 45,19%. Khối 11 là 37,42%, khối 10 là 30,88%. Nếu cộng cả học sinh khá và giỏi, tỷ lệ này ở lớp 12 đạt tới 91,65%. Trong khi đó, học sinh loại trung bình chiếm 8,17%, học sinh yếu chỉ còn 0,17%. Toàn thành phố chỉ có đúng… 2 học sinh lớp 12 được xếp loại học lực kém!

Những con số “đẹp như mơ” này liệu có phản ánh chất lượng giáo dục thực sự hay đang cho thấy một điều đáng suy ngẫm về căn bệnh thành tích kéo dài trong giáo dục?

Một thầy giáo nghỉ hưu ở Bà Rịa – Vũng Tàu chia sẻ rằng, ông từng muốn trích tiền từ quỹ khuyến học để tặng một phần quà tinh thần cho học sinh yếu nhất trường – không phải để chê bai mà để động viên, giúp đỡ em tiến bộ. Thế nhưng khi nhà trường thông báo không có học sinh yếu, học sinh trung bình cũng chỉ đếm trên đầu ngón tay, ông vừa mừng vừa… lo. Mừng vì các em học tốt, nhưng lo vì nếu đó là kết quả "ảo", thì các em sẽ chủ quan, lười học và hệ quả lâu dài là chất lượng thật bị ảnh hưởng nghiêm trọng.

Một nguyên nhân được nhiều chuyên gia và giáo viên nêu ra là việc sử dụng điểm học bạ làm một trong các tiêu chí xét tuyển đại học, cao đẳng. Để giúp học sinh “đậu đại học”, các trường trung học phổ thông, đặc biệt là lớp 12, có xu hướng "nới tay" trong việc đánh giá. Từ đó, dẫn đến tình trạng “học bạ đẹp” tràn lan, làm mờ ranh giới thật - giả trong chất lượng học tập.

Đáng chú ý, những trường có tỷ lệ học sinh giỏi cao nhất thành phố thường là các trường công lập nổi tiếng hoặc có điểm chuẩn đầu vào cao. Chẳng hạn, Trường THPT chuyên Trần Đại Nghĩa có 1.247/1.300 học sinh đạt loại giỏi (95,92%), tiếp theo là Trường Wellspring với 93,57%, Trường THPT Lê Quý Đôn với 92,52%, Trường Nguyễn Thượng Hiền với 87,36%...

Trong một hệ thống mà "giỏi trở thành tiêu chuẩn", việc phân hóa học lực trở nên khó khăn. Không còn học sinh yếu để kèm cặp, không còn học sinh trung bình để phấn đấu, liệu có còn động lực để học sinh khá vươn lên?

Để khắc phục thực trạng này, nhiều ý kiến cho rằng Bộ Giáo dục cần sớm bỏ cơ cấu điểm học bạ trong xét tốt nghiệp THPT. Đồng thời, các trường đại học và cao đẳng nên loại bỏ tiêu chí học bạ trong tuyển sinh. Khi không còn “động lực” chạy theo học bạ đẹp, giáo viên sẽ có điều kiện đánh giá học sinh khách quan, công bằng hơn.

Khi ấy, giấy khen sẽ thực sự là minh chứng cho nỗ lực và thành tích chân thực của người học – chứ không chỉ là "mùa giấy khen" đầy hào nhoáng nhưng mong manh.