Bồi dưỡng học sinh giỏi – Hành trình dài nhiều tâm huyết và những nỗi buồn chưa kịp gọi tên

Trong vô vàn phong trào thi đua được ngành giáo dục các địa phương phát động, có lẽ không phong trào nào đòi hỏi sự bền bỉ, kiên nhẫn và chịu áp lực lớn như công tác bồi dưỡng học sinh giỏi. Đây không chỉ là một hoạt động chuyên môn đơn thuần, mà còn là một hành trình thầy – trò đồng hành vượt qua bao tháng ngày gian nan, với bao hy vọng, lo toan và cả những tiếc nuối, trăn trở sau mỗi kỳ thi.

Khác với các hội thi khác như thi giáo viên dạy giỏi, giáo viên chủ nhiệm giỏi hay thi sáng kiến kinh nghiệm – thường chỉ diễn ra trong một vài ngày, quá trình bồi dưỡng học sinh giỏi kéo dài trong nhiều tháng, thậm chí cả năm học. Giáo viên không chỉ phát hiện, lựa chọn học sinh có năng lực mà còn phải truyền cảm hứng, động viên, tạo động lực và ôn luyện liên tục với học sinh trong suốt thời gian dài. Có em còn được “nuôi dưỡng” niềm đam mê học tập và hướng đến kỳ thi học sinh giỏi từ những năm học dưới. Tất cả đều đòi hỏi một sự đầu tư thầm lặng, kỹ lưỡng và bền bỉ.

Tuy nhiên, kết quả của kỳ thi học sinh giỏi lại không phải là nỗ lực nào cũng được đền đáp xứng đáng. Do giới hạn tỉ lệ giải theo quy định, mỗi kỳ thi chỉ chọn một số lượng học sinh nhất định để trao giải. Vì thế, có những em rất giỏi, rất chăm chỉ, có bài thi tốt nhưng vẫn không có tên trong danh sách đạt giải. Nỗi buồn ấy không chỉ thuộc về học trò, mà còn là nỗi day dứt âm thầm của thầy cô – những người đã đồng hành, kỳ vọng và đặt niềm tin vào các em trong suốt quá trình ôn luyện.

Tôi đã có hơn 15 năm tham gia bồi dưỡng học sinh giỏi. Năm nào cũng có học sinh đạt giải cấp huyện, cấp tỉnh, và điều đó tất nhiên mang lại niềm vui, sự tự hào. Nhưng cũng không ít lần tôi trải qua những phút giây lặng người khi nhìn vào ánh mắt buồn bã của học sinh không đạt giải – những em mà tôi tin tưởng nhất, kỳ vọng nhiều nhất. Năm học 2024–2025, tôi được phân công bồi dưỡng 6 học sinh tham gia đội tuyển thi học sinh giỏi cấp huyện. Khi kết quả được công bố, có 5 em đạt giải, trong đó 2 em đạt điểm cao nhất huyện. Nhưng còn lại một em – người học trò tôi đặt nhiều niềm tin nhất, lại không có tên trong danh sách đạt giải.

Điều khiến tôi day dứt nhất là em ấy không hề chủ quan. Em học rất chăm chỉ, luôn nghiêm túc trong từng buổi học, từng bài ôn luyện. Sau kỳ thi, em còn vui vẻ chia sẻ rằng bài làm khá ổn, hy vọng sẽ có kết quả tốt. Nhưng khi danh sách kết quả được gửi về, em lại là học sinh duy nhất trong đội tuyển không có giải. Những ngày sau đó, lên lớp nhìn vào đôi mắt rưng buồn của em, tôi không thể không cảm thấy áy náy, dù hiểu rõ rằng kết quả thi học sinh giỏi không phải lúc nào cũng phản ánh trọn vẹn năng lực thật sự.

Đến khi bước vào vòng thi cấp tỉnh, đội tuyển của tôi còn 3 em. Kết quả là 2 trong 3 em đạt giải – một con số không tồi nếu so với tỉ lệ lấy giải chỉ hơn 30% của tỉnh. Nhưng cảm xúc vui mừng ấy cũng chưa kịp trọn vẹn khi tôi thấy em học sinh còn lại – người đã nỗ lực không ngừng – cúi mặt lặng lẽ, không giấu được sự thất vọng. Là thầy cô, có lẽ ai cũng từng trải qua cảm giác vừa mừng cho em này, vừa xót xa cho em khác – một nỗi buồn đặc biệt mà không dễ gọi thành tên.

Tôi còn nhớ như in một trường hợp khiến tôi suy nghĩ rất lâu. Đó là một nữ sinh đam mê môn học tôi phụ trách, từng tham gia đội tuyển học sinh giỏi năm học 2022–2023. Em ôn tập cực kỳ nghiêm túc với hy vọng đạt giải để đủ tự tin thi vào lớp chuyên của trường THPT chuyên tỉnh. Nhưng thật tiếc, em không đậu kỳ thi học sinh giỏi cấp huyện. Sau kết quả ấy, em suy sụp, từ bỏ ước mơ vào trường chuyên, và chỉ đăng ký học ở một trường gần nhà. Đau lòng hơn, chỉ sau vài tháng vào lớp 10, em nghỉ học. Dù gia đình không khó khăn về kinh tế, em đã chọn con đường đi làm sớm – điều khiến tôi không khỏi trăn trở. Có thể có nhiều lý do khiến em quyết định như vậy, nhưng cú sốc từ kỳ thi học sinh giỏi chắc chắn là một phần nguyên nhân.

Khi dạy học trò ở độ tuổi 14–16, những năm đầu trung học phổ thông, thầy cô hiểu rằng đây là giai đoạn các em đang hình thành nhân cách, tâm lý dễ tổn thương, dễ dao động. Một thất bại – dù nhỏ – cũng có thể khiến các em nản lòng, thậm chí thay đổi định hướng tương lai. Và nếu không có người bên cạnh khích lệ, nâng đỡ, nhiều em dễ buông xuôi, đánh mất chính mình.

Trong hành trình bồi dưỡng học sinh giỏi, thầy cô luôn mong muốn các em không chỉ thi đạt giải, mà còn tìm thấy niềm yêu thích thực sự với môn học, để từ đó mở rộng tương lai nghề nghiệp. Nhưng khi niềm vui của người thầy bị xen kẽ bởi nỗi buồn của học sinh không đạt giải, thì đó là khoảnh khắc khiến người làm nghề giáo trăn trở, suy nghĩ nhiều hơn bao giờ hết.

Chúng ta vẫn biết rằng, thi cử luôn có người đậu, kẻ rớt. Nhưng thi học sinh giỏi khác với những kỳ thi thông thường. Nó đòi hỏi một sự nỗ lực đặc biệt, một quá trình rèn luyện kéo dài, và quan trọng hơn, là những kỳ vọng lớn lao từ cả thầy lẫn trò. Khi kết quả không như mong đợi, nỗi buồn là điều khó tránh. Và trong lòng người giáo viên, luôn tồn tại một cảm giác không trọn vẹn – vừa vui mừng, vừa day dứt.

Bồi dưỡng học sinh giỏi là một hành trình dài, đòi hỏi người thầy phải có tâm, có tầm và rất nhiều sự kiên nhẫn. Đằng sau những tấm giấy khen là mồ hôi, nước mắt và cả những ánh mắt buồn không dễ quên. Nhưng chính từ đó, người thầy hiểu hơn giá trị của nghề nghiệp mình đang theo đuổi – một nghề gieo mầm và đồng hành, dù con đường có gập ghềnh đến đâu.