Khi danh hiệu bị quyết định bởi những lá phiếu kín: Công bằng hay cảm tính?

Cuối năm học, bên cạnh niềm vui được nhìn lại chặng đường nỗ lực của thầy cô và học sinh, thì với nhiều giáo viên, đây cũng là thời điểm căng thẳng nhất – khi bước vào vòng “xét thi đua”. Đáng tiếc thay, không ít người tận tâm, giỏi nghề, hết mình vì học sinh và tập thể… lại bị gạt khỏi danh sách khen thưởng, chỉ vì một vài lá phiếu “kín” – đôi khi không dựa trên năng lực, mà xuất phát từ cảm xúc cá nhân.

Lá phiếu – công cụ đánh giá hay “con dao hai lưỡi”?

Một cô giáo giỏi cấp tỉnh, có học sinh đạt giải quốc gia, được phụ huynh và đồng nghiệp đánh giá cao, từng là đảng viên hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ, công đoàn viên tích cực – tưởng như chắc chắn sẽ được đề cử danh hiệu "Chiến sĩ thi đua cơ sở". Nhưng không. Khi quy trình xét duyệt buộc phải thông qua bước bỏ phiếu kín tại Ban liên tịch nhà trường, cô đã không đạt được tỷ lệ phiếu cần thiết: 9/15 phiếu đồng thuận, thiếu đúng 3 phiếu – cũng chính là ba người cô từng phải phê bình trong công việc.

Cô giáo nghẹn ngào: “Cả năm cống hiến, tôi không tiếc. Nhưng cảm giác công sức bị phủ nhận vì những hiềm khích không liên quan đến chuyên môn khiến tôi thực sự nản lòng. Một năm vất vả kết thúc trong... im lặng.”

Trường hợp của cô A. không phải cá biệt. Ở một trường trung học cơ sở, hai thầy cô luôn nằm trong nhóm giáo viên nòng cốt, có sáng kiến, đổi mới, được tổ chuyên môn và Ban giám hiệu đánh giá cao. Thế nhưng, trong vòng bỏ phiếu kín để chọn ra người được đề cử chính thức do vượt quá chỉ tiêu thi đua, cả hai đều “trượt” – bởi số phiếu tín nhiệm thấp. Ai cũng hiểu, đó không phải là do họ kém chuyên môn, mà vì “không khéo quan hệ”, “không thuộc phe nào”.

Khi thi đua bị chi phối bởi cảm xúc

Bỏ phiếu kín – về lý thuyết – là một cách để đảm bảo dân chủ, giúp các thành viên thể hiện chính kiến khách quan, không chịu áp lực từ cấp trên. Nhưng trên thực tế, khi thiếu minh chứng cụ thể, thiếu cơ chế kiểm tra, thiếu minh bạch trong lý do gạch tên – thì hình thức này dễ trở thành công cụ trả đũa an toàn, che đậy dưới cái tên “ý kiến tập thể”.

Nhiều giáo viên tâm sự, bước vào buổi họp xét thi đua với tâm thế lo lắng – không phải lo mình làm chưa tốt, mà sợ... “mình từng làm mất lòng ai đó”. Có người từng thẳng thắn phê bình đồng nghiệp, không ngại góp ý trong các buổi họp chuyên môn, không tham gia nhóm chat riêng… và cuối cùng, bị loại khỏi danh sách khen thưởng – dù cả năm luôn hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ.



Có thể nói, thi đua đã bị đánh tráo khái niệm: từ ghi nhận những cống hiến thật sự, thành “cuộc chơi cảm xúc” – nơi người ít nói, ít va chạm có khi lại dễ được phiếu hơn người dấn thân, đóng góp thật sự.

Công bằng không đến từ sự may rủi

Danh hiệu thi đua không chỉ là phần thưởng vật chất hay một tờ giấy chứng nhận. Đó là sự công nhận, là nguồn động viên lớn lao cho người làm nghề giáo – vốn gắn bó với nghề bằng tâm huyết nhiều hơn lợi ích. Khi những cống hiến bị đánh giá bởi phiếu bầu cảm tính, thì thi đua không còn là khích lệ – mà là một sự phủ định.

Bất công này không chỉ làm mất đi động lực của người giỏi, mà còn tạo ra tâm lý dè chừng, ngại va chạm. Từ đó, giáo viên giỏi không dám nói, không dám làm, ngại đổi mới vì sợ… mất lòng. Cả tập thể sẽ dần đi vào sự trì trệ, giả tạo và thiếu phản biện.

Cần cải tổ cách xét thi đua trong ngành giáo dục

Muốn thi đua thực sự là động lực, cần thay đổi tư duy và cơ chế xét duyệt.

Trước hết, cần xây dựng bộ tiêu chí thi đua rõ ràng, minh bạch, phân chia theo từng mảng: giảng dạy, công tác chủ nhiệm, sáng kiến chuyên môn, tham gia công đoàn, đổi mới phương pháp, hỗ trợ học sinh… Mỗi tiêu chí cần có thang điểm cụ thể, đi kèm minh chứng thực tế.

Thứ hai, nên đánh giá định kỳ thay vì “đánh giá dồn” vào cuối năm. Việc xét duyệt theo quý hoặc theo học kỳ sẽ giúp giáo viên điều chỉnh, cải thiện trong quá trình làm việc, đồng thời tránh tình trạng “đánh giá theo trí nhớ”.

Thứ ba, cần công khai toàn bộ quá trình chấm điểm, lý do đề cử hoặc loại trừ. Nếu ai đó bị loại, phải có phản hồi rõ ràng: thiếu chỉ tiêu nào, chưa đạt ở tiêu chí nào. Sự minh bạch này giúp giảm thiểu sự nghi kỵ, ganh ghét trong nội bộ.

Đặc biệt, cần giảm tỉ trọng của lá phiếu kín, thay vào đó, ưu tiên điểm đánh giá dựa trên hiệu quả công việc (có thể chiếm 60–70%), phần còn lại đến từ tổ chuyên môn và hội đồng sư phạm (20–30%).

Nếu vẫn muốn duy trì hình thức bỏ phiếu, nên yêu cầu người bỏ phiếu kèm theo lý do nhận xét, và chịu trách nhiệm trước quyết định của mình – tránh tình trạng “gạch tên cho hả giận” rồi... không ai biết.

Kết luận

Thi đua không nên là cuộc cạnh tranh khốc liệt, càng không phải là nơi phân định ai “thuộc phe” nào. Danh hiệu thi đua phải là sự ghi nhận công tâm và chính xác dành cho những người dấn thân vì sự nghiệp trồng người.

Lá phiếu – nếu được dùng đúng – có thể tôn vinh người xứng đáng. Nhưng nếu để cảm xúc chi phối, thì nó lại trở thành con dao cứa vào lòng nhiệt huyết của những người đang nỗ lực từng ngày. Đã đến lúc, ngành giáo dục cần mạnh dạn thay đổi cách đánh giá thi đua – để thi đua thật sự quay trở về đúng ý nghĩa đẹp đẽ ban đầu: truyền cảm hứng, khơi dậy cống hiến và nuôi dưỡng sự công bằng trong nghề giáo.